تاریخ حسین اباد افشار (مهرشهر)

جالبه که بدونید تاریخ حسین اباد افشار اینطور که اسناد تاریخی نشان میدهد برمیگردد به سال ۱۲۳۰ هجری شمس و قدمت ان به ۱۷۰سال میرسد ..
اولین خاندانی که بنیانگذاران حسین اباد بودند از ترک زبانان ایل افشار و سلسله افشار هستند که پس ار کشته شدن نادر شاه و پایان سلسه افشار در شیراز بودند و در دوره ۴۵سال حکومت زندیه هم ساکن شیراز بودند ..
با روی کار امدن قاجار و کشته شدن لطفعلی خان زند و ترس قاجار از طایفه افشاردر ۱۲۳۰ به (ساووج بلاغ ) تبعید شدند و چند خانوار که با هم فامیل بودند در منطقه حسین آبادکه بیابانی بوده ساکن شدند و هم اکنون نوادگان انها در این منطقه ساکن هستندو روزگار میگذرانند

 

منطقه مهرشهر با مرکزیت و محوریت حسین اباد در اواخر قرن یازدهم با نام حسین اباد بوده و مصادف با دوره افشاریه که در ابتدا پسوند افشار را به ان داده اند و بنام حسین آباد افشار در امده و در دوران قاجار پسوند آن از افشار به خالصه تغییر داده شده و با نام حسین اباد خالصه شناخته میشده که در دوران پهلوی اول و واگذاری املاک این منطقه به شمس پهلوی و ورود ایشان به منطقه به حسین آباد مهردشت تغییر پیدا کرده و در دوره پهلوی دوم و پس از ساخت کاخ مروارید و طرح ریزی بلوار چهارباندی و غیره به مهرشهر تغییر نام پیدا کرده که در مورد واژه مهر دو روایت وجود دارد یکی انکه پس از ازدواج شمس پهلوی با فریدون جم املاک زیادی از طرف جم به عنوان مهریه به شمس داده شده و روایت دوم که مستند تر است و در کتابهایی هم به ان اشاره شده است شمس پهلوی را در میان خانواده و دربار با نام کوچک مهر خطاب میکرده اند که با آمدن ایشان به این منطقه نام خود را بر روی این منطقه گذاشته است .

 

تاریخچه مختصر حسین آباد افشار

وجه تسمیه آن روشن نیست، و هیچ کس در این مورد اطلاعات قابل قبولی ندارد؛ ولی برخی معتقدند که که احتمالاً از نام شخصی به اسم گل حسین – که مالک یک قلعه در این منطقه بوده- اقتباس گردیده است. پسوند افشار که بعد از ترکیب حسین آباد آمده است، به این علت است که پس از شکل گیری سلسله قاجاریه، و پایتختی تهران، به منظور تامین امنیت پایتخت، در اطراف این شهر، طوایف بزرگ و نیرومندی اسکان داده شدند، و در کرانه های غربی تهران، از جمله، کرج، ساوجبلاغ تا آبیک، طایفه افشاریه مستقر شدند، بنابراین، حسین آباد که در این زیرمجموعه قرار می گرفت، با عنوان حسین آباد افشار شهرت یافت.
تاریخ شکل گیری آن، نزدیک به 200 سال پیش، و اوائل ظهور قاجار تخمین زده می شود، که به تدریج، با مهاجرت طوایف مختلف از سایر نقاط کشور – که عموماً آذری زبان بوده اند.

قلعه های حسین آباد

این منطقه به صورت یک جامعه روستایی هویت می یابد. اما پیش از آن، به صورت دشت حاصلخیزی بوده که پیرامون آن چهار قلعه وجود داشته است:

1. قلعه گل حسین که در خیابان یاسمن، یا باغ سابق مرحوم حاج ابراهیم ترابی در اکبرآباد قرار داشته است.

2. قلعه مهری[ابّه مهری] در نزدیکی پل هوایی جاده قزل حصار، پشت زمین مرحوم حاج علقمه خرددهقان واقع شده بود.

3. قلعه نعیم که در نزدیکی ایستگاه راه آهن فعلی حسین آباد و فاز 5 قرار داشت و در نتیجه احداث راه آهن تخریب گردید.

4. قلعه آق تپه.

وجود این قلعه ها در منطقه نشان می دهد که اینجا دشت حاصلخیزی بوده و به عنوان مرتع مناسبی با آب و هوای معتدل و نزدیک پایتخت، مورد استفاده گله داران بوده؛ سپس، با کاربری کشتزارهای بزرگ گندم و صیفی کاری مورد بهره برداری قرار می گرفت. وسعت کلی زمین های پلاک 170، حدود چهارهزار هکتار می باشد که در تقسیم اراضی سال 1341 خورشیدی، 1200 هکتار آن به تملیک کشاورزان منطقه درآمده، و 2800 هکتار آن در ملکیت شمس پهلوی خواهر محمدرضا شاه باقی می ماند.
اصل این زمین ها خالصه حکومت بوده، و تحت مالکیت هیچ اربابی نبوده است، و پس از مدتی، به هر دلیل، به ملکیت مدیرالملک محمود جم، از صاحب منصبان دوره قاجار و نخست وزیر کابینه رضاشاه در می آید. پس از درگذشت پهلوی اوّل و به دنبال جدایی شمس از ارتشبد فریدون جم، پسر محمود جم، این منطقه به عنوان مهریه، در ملک شمس قرار می گیرد، و با عنوان مهریه دشت، سپس، مهردشت، شهرت پیدا می کند، و حسین آباد مهردشت عنوان می یابد. تا این که با شهرسازی در این منطقه، در سال 1350 خورشیدی، این منطقه را مهرشهر و حسین آباد مهرشهر نامیدند. این خطه از شهرستان کرج، از همان اوایل دهه پنجاه، دارای شهرداری مستقل بوده، و به طور مجزّا اداره می شد، ولی در دهه هفتاد، زیرمجموعه شهرداری کرج به شمار آمده، و جزء منطقه چهار شهرداری می باشد.
در اوایل دهه چهل خورشیدی، پیش از تقسیم اراضی، باغات فراوانی در حومه منطقه مسکونی قدیمی، احداث، و آب و هوای کاملا آفتابی منطقه را دگرگون می کند. با انجام قانون اصلاحات ارضی و واگذاری زمین ها به کشاورزان منطقه در سال 1341، برخی مهاجرت ها از مناطق دیگر کرج به این منطقه صورت می گیرد، و بر وسعت مناطق مسکونی و جمعیت آن می افزاید.

اماکن عمومی و مذهبی دهکده

1. امامزاده طاهر(ع):

حسین اکبر، ملقّب به طاهر، از فرزندان امام علی بن الحسین السجّاد(ع) و از نوادگان حضرت سیدالشهداء (ع) می باشد. این بقعه شریفه از دیرباز مورد احترام اهالی، و محل دفن پیکر عزیزانشان بوده است، ولی پس از آن که زیرمجموعه اداره اوقاف شهرستان کرج قرار گرفت، مدیریت بومی و مردمی آن تغییر یافته، و دفن در آن جز با هزینه های سنگین ممکن نبوده، و به یکی از دغدغه های دردناک اهالی بومی تبدیل شده است.

2. مسجد جامع حسین آباد افشار، شناسنامه، تاریخ و هویت دهکده:

از قدیمی ترین مساجد شهرستان کرج به شمار آید. این مسجد، احتمالاً کمی پس از شکل گیری دهکده، در سال 1222 خورشیدی در دوره سلطنت محمدشاه قاجار تأسیس گردیده، و در آغاز، محوّطه مسجد با چوب های خشک و از این قبیل چیزها محصور بوده، و بنای مسقّفی در کار نبوده است؛ و به تدریج در طول زمان های بعدی تکامل یافته، و ساختمانی کوچک با سقف های تیرچوبی در آن بنا می شود؛ تا این که در سال های 1330 تا 1332 خورشیدی، در دوره نخست وزیری دکتر محمد مصدق، تا مساحت 200 متر مربع، به همراه کتابخانه، با بهره گیری از خالصه 15 درصد، تجدید بنا گردیده است. در سال 1355 تا مساحت 400 مترمربع توسعه یافته، و تمام دیوارهای آن با کاشی کاری مزیّن می گردد. سرانجام در سال 1393 با حفظ دوسوم مسجد قدیمی، و افزودن بخش دیگری به آن، تا حدود 2000 متر مربع وسعت یافته است. در حال حاضر، این مسجد به عنوان شناسنامه، تاریخ و هویت دهکده حسین آباد، دارای شبستان مجزّا برای آقایان و خانم ها، زیرزمین و آشپزخانه مجهّز، دو واحد مسکونی و سرویس بهداشتی مناسب است، و با ترمیم و بازسازی مسجد قدیمی و متصل ساختن آن به مسجد جدید، امکان بهره برداری همزمان آن، در ایام ازدحام و مراسم های بزرگ فراهم گشته است. طبقات فوقانی مسجد، جهت تاسیس فاطمیه، کتابخانه و درمانگاه.
ائمه جماعت مسجد، که به صورت رسمی، از اوایل دهه 30 شمسی، اقامه جماعت را بر عهده داشته اند، عبارتند از: حجج اسلام مرحوم سید محمدرضا دیباجی، مرحوم سید حسن حسینی، مرحوم سید مرتضی حسینی، سید حکیم نظام الدینی، سید محمد حسینی تاکستانی، مرحوم شیخ انصاری، سید ابوالفضل شفاهی، شیخ جواد اسلامی، شیخ محمدعلی ذاکری، مرحوم شریعت زاده مهرانی، شیخ صادق رزاقی، شیخ حسین فتحعلی و هم اکنون، شیخ حمید ولی زاده. در بخشی از محوّطه این مسجد، پایگاه بسیج هجرت – که یکی از پیشتازان هسته مقاومت مردمی در کرج به شمار آید – تشکیل گردید. این پایگاه در پی فرمان تاریخی امام خمینی (رض) مبنی بر تشکیل بسیج مردمی، در تابستان 1359 در محل مسجد جامع تأسیس شده، و تا زمان حاضر به فعالیت خود ادامه داده است؛ و اکنون نیز، یکی از پایگاه های نمونه کرج به شمار آید. این پایگاه، شهدای بسیاری در پاسداری از ارزش های الهی و دفاع از سرزمین عزیزمان تقدیم داشته، که تصاویر نورانی این شهیدان والامقام، در سردر ورودی مسجد نصب گردیده است،.

3. مدرسه ابتدایی تاج پهلوی (22 بهمن):

در سال 1332 خورشیدی، و دوره نخست وزیری دکتر محمد مصدق، در این منطقه، مدرسه ابتدایی با نام تاج پهلوی تأسیس می گردد. توضیح آن که نخستین مرکز آموزشی در حسین آباد، در اوایل دهه 20 شمسی، به صورت مکتب خانه اداره می شد، و محل تشکیل آن نیز، در ابتدای خیابان تختی، خانه مسکونی مرحوم حاج علی اصغر جعفری، و یا به قولی، روبروی شمالی مسجد جامع در خیابان شهید رسولی فعلی، در قسمت امارت خانه- که در این اواخر کارگاه نجاری بوده – گزارش شده است. پس از مدتی، این مرکز آموزشی تکامل یافته، و از شکل سنتی اش فاصله گرفته، و جامه ای نو بر تن می کند، و با استخدام معلمی از اهالی طالقان، محل مدرسه به مکانی در مجاورت مسجد امام حسین (ع) کنونی، منتقل می شود. پس از مدتی دیگر، مدرسه به کوچه بانک، محل فعلی منزل مسکونی مرحوم حاج وجیه اله خاکباز نقل مکان می کند، تا این که مدرسه ابتدایی تاج پهلوی ( 22 بهمن فعلی) در دوران نخست وزیری دکتر مصدق، در سال 1332 خورشیدی، با هزینه کرد خالصه کشاورزان تأسیس، و در سال 1351 نیز، در مجاورت آن، مدرسه راهنمایی بنا گردید. به منظور درک اهمیت آن، بایسته است که بدانید این مدرسه از نظر گستره جغرافیایی، مناطق وسیعی را تحت پوشش داشت، به طوری که دانش آموزان مناطقی چون گلشهر، مهرویلا، تمام مناطق مهرشهر، آق تپه، قره آغاج (گلستان یک) و جز اینها را دربر می گرفته است.

4. آب انبار:

جهت تأمین آب آشامیدنی اهالی حسین آباد، هم زمان با تأسیس مدرسه ابتدایی، و تجدیدبنای مسجد، در سال 1332، در مجاورت مسجد جامع، آب انبار ساخته شد. این آب انبار از آب رودخانه کرج پر می شد، و مردم برای دسترسی به آب می بایست از پله های آجری پایین می رفتند. اکنون بخش هایی از آن در محل پایگاه بسیج، قابل مشاهده است.

5. حمام عمومی:

این حمام، دارای قدمتی طولانی بوده، و در محل فعلی پاساژ امام رضا(ع) قرار داشت، و سالیان متمادی، شاهد عروسی های خاطره انگیزی از اهالی حسین آباد بوده است. درب این حمام از داخل کوچه فاطمیه باز می شد، و صبح ها تا طلوع آفتاب و نیز، عصرها از ساعت 14 به بعد، نوبت استحمام آقایان، و صبح ها از 8 تا وقت نیمروز، زمان استفاده خانم ها بوده است. در مجاورت در ورودی این گرمابه، چندین درخت تنومند توت قرار داشت که در زمان خروج عروس و داماد از حمام، بر روی تنه و شاخه های آن درختان، جمعیتی از نوجوانان و جوانان بالا می رفتند تا بهتر بتوانند شاهد شور و شادی مردم حاضر در عروسی باشند. پس از فرسودگی این گرمابه کهن، مدّتی به عنوان باشگاه کشتی، و پس از آن، با کاربری تولید برق اهالی مورد استفاده قرار می گرفت. اکنون، افزون بر پست برق، در محل حمام، پاساژ امام رضا(ع) بنا شده است. هم چنین، گرمابه عمومی دیگری به جای آن، در سال 1350 خورشیدی در ابتدای خیابان فرهنگ بنا گردید که هم چنان پا برجاست، و مورد استفاده عموم قرار می گیرد.

 

 

6. مسجد امام حسین(ع):

در پی افزایش جمعیت، و اختلاف سلایق، در سال 1350 خورشیدی، مسجد دیگری، با عنوان مسجد امام حسین(ع) و با سرمایه گذاری اولیه و تولیت مرحوم حاج عبدالحسین ترابی، در خیابان تختی تأسیس شد. این مسجد در سال 1383 تجدیدبنا گردیده است. هم اکنون مساحت زیربنای آن 1300 مترمربع بوده، و دارای شبستان، زیرزمین و آشپزخانه مجهز جهت پذیرایی در ایام ویژه می باشد. حجج اسلام آقایان مرحوم سید مرتضی حسینی و شیخ جواد اسلامی امامت این مسجد را بر عهده داشته اند. مساجد دیگری نیز، در مجاورت حسین آباد بنا شده است که به علت پرهیز از اطاله سخن، از یادکرد آنها چشم پوشی می کنیم.
7. فاطمیه: این مرکز – که ویژه فعالیت های مذهبی خواهران بوده است- در سال 1359خورشیدی، با همت حاج نصرت اله ترابی و مرحومه حاجیه خانم زرین خاکباز، و با کمک های مالی زنان با ایمان دهکده، در محل حمّام قدیمی حسین آباد تأسیس گردید. فعالیت های این مرکز، عمدتاً شامل سخنرانی، آموزش های مذهبی و نظامی، برپایی مراسم اعیاد و وفیات آل رسول (ص)، دعای کمیل و شب های قدر و سوگواری ایام شهادت امام حسین (ع) و ایام فاطمیه (س) و پشتیبانی و فعالیت های تدارکاتی در دوران دفاع مقدس بوده است. حضور مستمر و تأثیرگذار مبلّغه شهیر، خانم اکبری، شور و حال معنوی و تبلیغی ماندگاری در منطقه به دنبال داشته است. خواهران مبلغه دیگری نیز، فعالیت های تبلیغی در خور توجهی داشته اند، از قبیل مبلّغه مرحومه خانم خاکباز، و سرکار خانم ترابی کاشانی را می توان نام برد. این مرکز، مدت ها بعد، به محلی در مجاورت مسجد جامع منتقل گردید، و بنای ساختمان جدید فاطمیه، جزء برنامه های آتی هیأت امنای مسجد در نظر گرفته شده است، انشاء اله.
8. نام های خانوادگی بومی: نام های خانوادگی ترابی و خاکباز اکثریت شهروندان منطقه حسین آباد را در بر می گیرد. بدین صورت که خانواده هایی که در کرانه های شرقی جویبار سکونت داشتند، با عنوان خانوادگی ترابی، و کسانی که در کرانه های غربی آن بودند، با عنوان خانوادگی  خاکباز شهرت یافتند. این نام های خانوادگی را مرحوم سید مدرسی نیای بزرگ، امام جماعت وقت مسجد جامع کرج انتخاب کردند. واژه ترابی، اصطلاحی است که در تاریخ و فرهنگ اسلامی، به پیروان امیرالمؤمنین علی (ع) اطلاق می گردید. چنان که دعبل خُزایی، شاعر نامی اهل بیت(ع) خود را در یک بیت شعر، ترابی، یعنی، علوی معرفی می کند:                                    قالوا ترابیّ فی رأیه و هَواه         *               بذلک اُدعی فیهم و اُلقّب                                   و هم چنین، واژه خاکباز به معنای کشاورز است: خاکبازی را پاکبازی باید.

9. نان های سنتی:

در دهکده حسین آباد، چندین نوع نان پخت می شد که برخی از آنها هنوز هم در برخی خانواده ها، متداول است: نخست، نان لواش معمولی که از گندم سرخ کامل کشتزارهای محلی، برای تأمین غذای روزانه تهیه، و در صندوق های ویژه ذخیره ی نان نگهداری می شد، و در اواخر نیز، گاهی مقداری آرد دولتی اضافه می شد تا کمی رنگ روشن به خود بگیرد؛
دوّم، نانی کوچک و گرد، با نام کوکا، که متشکل از شیر، روغن، شکر، و آرد گندم بوده، و با مالیدن زرده تخم مرغ بر روی نان، جلوه خوشایندی به آن می دادند، و معمولاً برای روزهای شیرین عید نوروز پخته می شد. این نوع از نان، هنوز هم در میان برخی خانواده ها متداول است.
سوّم، نانی گرد و کمی بزرگ تر از نان کوکا، با عنوان پنجه کش بود که از آرد گندم و برخی سبزی جات درست می شد، و با پنجه هایی که بر روی آن کشیده می شد، جای آن باقی می ماند و بر خلاف کوکا، شیرین نبود. این نان نیز، برای پذیرایی ایام عید نوروز پخت می شد.
چهارم، نانی به اندازه لواش، با عنوان کسمه، که متشکل از آرد گندم، شیر و شکر بوده، و گاهی نیز، بر روی آن مقداری زعفران پاشیده می شد.
پنجم، نان  فطیر، از آرد گندم بوده، و شبیه بربری دارای ضخامت بود.
ششم، نان  اگیردک: نانی شیرین، و با همان ترکیبات نان کوکا، با این تفاوت که به جای تنور، در داخل روغن پخته می شد.

این مختصر تاریخچه حسین آباد مهرشهر، با بهره گیری از مصاحبه و گفتگوهای شفاهی با آقایان حاج نصراله قره حسنلو، آقا رستم باقری، حاج علی اصغر خاکباز، حاج نصرت اله ترابی، حاج محمدحسین افشار، و حاج پرویز ترابی تنظیم گردیده است.
مصاحبه و نگارش: فرهاد ترابی
12 دی 1399

 

منبع:

https://t.me/shabakemahalimehrshahr