لغتنامه محلے گویش کرجی
بقلم دکتر ایزدبین
الف
اُوتلِمبه : پُرآب
اُو :آب
اِشکمي : شکم
اندی: اینقدر
ب
بوگوتی:= گفتی
بوگو=:بگو
بوگوت:=گفت؛
بوگوتم:=گفتم؛
بوشو:= برو
بهل=:بذار
بکت=:افتاد
بیخ=:زیر
برار:= برادر
بوچوقان =:گردورو پوست بکن
بوپوسی=:پوسیده
بام بورون= :پارو
بام گردانه سینگ= :بام گردون،غلتک
بچسباند=:چسبوند
بالسکینه=:آرنج
بسره:= جمع شده،یخ زده
ببک:= بچه
پ
پس پسا=عقب عقب
پاتنین=مجمع چوبی
پاتوک=نوک پا
پاشره=زیرپا.لگدمال
پسبلک=چروکیده
پریزن=الک چوبی
پرتوکردن=انداختن به دوردست
پرپرک=نازک
پسین خانه=پستو
پل پل مینه=میدرخشه
پوت جوز=گردوی پوک
پنج یک=خمس.یک پنجم
پوزار=کفش
پیله دندان=آبسه
پیله کردن=اصرارکردن
پوندی=گوجه برغانی درشت ومخصوص که حاصل میوند زدنه
پیت میده=میچرخونه
پرپرشد=مرد
پیله وا=قسمتی ازباغهای برغان که بالادست رودخانه هست
پسوره=باغهایی که سایه هستن و زیربند(کوه بلند ندک تیز)قرارگرفته اند
پرنان=باغهای صاف و مسطح و پرمیوه
پیشان=باغهای دور از ده و پرمحصول
<خانم فهیم>
ت
تڪ زن = تو ذوق کسے زدن
تُکشِ دِمیستا = اصطلاحے فرهنگے که تازه عروس، نزد اقوام شوهرش، حرف نمیزد و زبانش میگرفت
تُڪ میلیجیڪ = لب غنچه شده
تُڪ نزن = لب نزن
تکیه = لم دادن، محل برپایے تعزیه
تکیه سپهسالار = نام یڪ روستا استان البرز
تَل = تلخ، تریاڪ
تل اُوخِره = زهرمار کردن
تِلاسڪ = قیلوله
تِلاشه = تراشهء چوب
تَلِ رَگِه = رگه اے مزهء تلخ داشتن
تَلِ زَغنبوت = تلخ زهر مار
تلخڪ (تلخه) = نوعے گیاه
تلکاسه = خوراکے که در شام غریبان خیرات میشود
تَلَمبار = تجمع کرم ابریشم ، هر گونه انباشته شدن
تَمارزُو = آرزو به دل مانده (تامارزو)
تمنه=سوزن بزرگ
تناس (تناز)= ناف ، فتق
تَنبال کیسه = کیسهء حمام
تُنبان = شلوار
تنقرڪ = ظرفے خمره اے شکل از جنس روے که در آن ماست درست میکنند
تُنُڪ = نازک، باریک، کم پشت
تَنِ لَش = بے خاصیت
تِنُو = شنا، آب تنے
توبره = کیسه اے که به سر چهارپا جلوے دهن آن میبندند و در آن جو و کاه ریخته میشود جهت خوردن آن
تودَریڪ = نام یڪ محل
تو دِلے = جنین گوسفند قبل از زاییده شدن، برهء تودلے
تو آرد = توت آرد شده ، آرتوت
توتَڪ = نان فتیر، دستے نان
تو دار = درخت توت
تو دار سانَڪ = قرآن خوانڪ ، توت برسانڪ ، آواز خوان درخت توت
تیز = فورے
تیزِ بُز = زبر و زرنگ
تیز لے = نوڪ تیز
تیلان = صاف و صوف
تیله = کوزهء شکسته
تیماج = نوعے چرم
ثابت = استوار
ث
ثروت = مال و دارائے
ثمره = میوه، نتیجه
ج
جُوال = گونے حمل گندم و جو
جُوال دوز = سوزن بزرگ دوختن سر جوال
جِوانِ گـُو = گاو جوان
جوان مرده (جوان بُمُرد)= کنایه از زرنگ و ناقلا
جوان مرگ شده = در سن جوانے مرده
جوان نـُمُرد = در جوانے نمرده، به شخصے که خیلے شیطونے میکنه گفته میشه
جوت = یوغ
جو جو = جوجه تیغے
جو جوق = جوانه
جودان = نوعے درخت
جودان چو = چوب درخت جودان که با آن چماق درست میشود
جور = مرتب
جوراب (گوراب) = روستایے دراستان البرز جاده چالوس
جُوِستان = روستایے دراستان البرز طالقان
جوشِن = داغ، در حال جوشیدن
جوشَن = زره
جوزِ قند = نوعے شیرینے
جوز گَلیڪ = نام یڪ محل
جلو دار = پیشتاز
جُم = تکان
جَم = جمع
جَمام = تازه کار ، کار نکرده با عضالت خشڪ
جُمانه = جو دو سر
جَمبیلڪ = انبان کوچڪ
جمع و جورش کن = تمامش کن، جمع بندے کن
جَمورے = جمع و جور کردن خانه ، جمع آورے
جِناس = کِتف
جَنجال = وسیلهء خرمن کوبی، هیاهو
جِندر بِندر = پاره پوره ، شندر وندر
جنسڪ = ناقلا
جنسینگ = ودرز کردن
جِن کَلّه = سرے با موهاے نامرتب
جنگلے سیب = سیب وحشی، خوژ
جواَر کَش = بکش بالا
جواَر مَلِه = محلهء بالایے
جز جگر = نوعے نفرین است
جُز حلقه = گردوے بزرگ مخصوص گردو بازے ، جز ارغه
جُزِ دار = درخت گردو
جُز رون = کسے که گردو را از درخت میکند
جز رونے = عملیات کندن گردو از درخت
جزق = نوعے بازی
جِزغاله = سوخته
جزڪ خدا = نوعے سبزے کوهے که تهش مثل سیب فرنگے است
جِزکه کَلّه = کسے که موهاے بلند و مجعد دارد، هیپی
جُز گلو = منطقه اے که درخت گردو زیاد هست
جز گولڪ = کوه روبروے بیلقان
جِزِلاغ (جزک) (جزداغ)= دنبه سرخ شده و روغن گرفته شده
جِزِلَڪ = سوخته شده در اثر سرماے زیاد
جُز لنگه = گونے گردو
جِزِلیڪ = سوخته، جزغاله شده در اثر آتش
جاکَن = ریشه کن
جام = کاسهء بلورے
جامَڪ (جومک)= کاسهء کوچڪ از جنس روے یا مس
جام وجوت = ابزار یا وسیله اے که براے شخم زدن زمین به گردن گاو مے انداختند
جدال = دعوا
جَدّه = مادر بزرگ
جان بَگیت = جان گرفت
جان بِه سَر کُردن = اذیت کردن زیاد
جانِت دَرشِه = بمیرے
جانت در شُو = مُردے
جان در عذاب = بد قلق
جان دَکِت = جان گرفت
جان هادا = جان داد
جانَزَن بُمُرد = کنایه از دخترے که ناکام بمیرد، جوان ناکام
جان سَر وایَشت = کسے که نمیتواند بمیرد
جا = رختخواب
جا بَنگے یِه = رختخواب پهنه
جا بَنگِن = رختخواب پهن کن
جا بِنے = جبران تحفه (تحفه اے که در ظرف خالے شدهء هدیه یا سوغاتے قرار داده و آن ظرف را پس میدهند)، کاسه هم کاسه
جو عَنلَق = درب و داغون
جوق = جوب
جوقِ حاجی = نهر حاج میرزا آقاسی
جُک = لطیفه
جُوکار = کشاورز
جول = گود
جولان = تاخت و تاز
جولان بدا = شیطانی کرد، هر کاری که دوست داشت انجام داد
جولان ندین = این ور و اونور بیخودی نروید
جوله = سد
جُو نان = نان جو
جَوُونه = جوانه
جَهوِه = جعبه
جَیب = گریبان
جیب = جیب لباس
جیبیر = نوعی حیوان حلال گوشت
جیتِرنا = پایین تر بگذار
جیجک = جوجه مرغ
جیر = پایین
جیرا بالا = زیر و رو
جیر اُفتا = افتاد زمین
جِیران = آهو
جیرایی = پایین، سرپائینی
جیر بِدا = پایین داد، خورد
جُوال = گونے حمل گندم و جو
جُوال دوز = سوزن بزرگ دوختن سر جوال
جِوانِ گـُو = گاو جوان
جوان مرده (جوان بُمُرد)= کنایه از زرنگ و ناقلا
جوان مرگ شده = در سن جوانے مرده
جوان نـُمُرد = در جوانے نمرده، به شخصے که خیلے شیطونے میکنه گفته میشه
جوت = یوغ
جو جو = جوجه تیغے
جو جوق = جوانه
جودان = نوعے درخت
جودان چو = چوب درخت جودان که با آن چماق درست میشود
جور = مرتب
جوراب (گوراب) = روستایے دراستان البرز جاده چالوس
جُوِستان = روستایے دراستان البرز طالقان
جوشِن = داغ، در حال جوشیدن
جوشَن = زره
جوزِ قند = نوعے شیرینے
جوز گَلیڪ = نام یڪ محل
چ
چلیک = ظرف حلبی
چَم = پیچ، خم
چُماق = چوب دعوا
چُمباتمه = چار زانو نشستن
چَمبرک (چمبلک)= دو زانو نشستن
چَمبرک بزی یه (چنبرک بزیه)= چمبره زده
چَمبل (چنبل)= حلقهء چوبی وسیله ای برای بار کردن چارپا که طناب از توش رد میکنند. قلّاب
چَمبیل (چمبل)(چمبر) = کج و موج دار
چمبیلی چاقو = چاقوی خمیده و انحنادار
چَمچه = مالقه بزرگ چوبی
چَمچه لیسک = نوزاد قورباغه در حالت دوزیستی
چمک = انگل
چَمِ کفتر خان = نام یک محل در سر جوب
چَموش = نا اهل و ناقلا، رام نشده
چموش = نوعی کفش لاستیکی
چِشته خور = متوقع، بد عادت، پر رو
چِشمِتِ بنازم = قربان چشمت برم
چغاله = بادام ، زرآلو و گوجه درختی نارس
چِفت = جفت شده، محکم
چِفتک = قفل در
چَقَر = چروکیده، پوست سفت شده
چَک = ساق پا
چِک چِک = چکه کردن
چَک دَگِردی = پا پیچ خورد، از پیچ گذشت و ازدید محو شد
چکر = پژمرده
چَکِ سَری = کشیدن جوراب روی شلوار
چَکِ شِه هاماس = پاشو بگیر
چَک کَشیه = کوک های نامرتب زده
چَکمه = پاپوش بلند
چَکَن = چانه
دکتر بهمن ایزدبین
چاپچی = خالی بند
چاپی = خالی بند
چاتمِه = نوعی چیدن تفنگها در اردوگاه
چاتو = طناب افسار گوساله
چاچول = حُقّه
چاچول باز = حقه باز
چاخان = دروغ
چادر شب = پارچه ای چهار گوش که در آن رختخواب را بسته بندی میکنند
چاران = نام یک روستای استان البرز
چار پا = اسب، خر، قاطر و امثالهم
چار چار = چهار روز پایان چله بزرگ و چهار روز آغاز چله کوچک زمستان (از 6 بهمن ماه تا 14بهمن ماه)
چار چِشی = زل زدن ، چهار چشمی
چارچَنگولی = چهار دست و پا
چارخال = مَشک دامداران برای گرفتن کره و دوغ از شیر با حرکت دادن به جلو و عقب ، چالخا
چار زانو = نوعی نشستن
چار ستون = اسکلت بندی
چارسو = چهار طرف
ح
حق حقِک:مرغ حق
حصار: دیوار ومحل نگهدادی دام
حاتم بخشی:بخشنده
حَپِه چَر:حبه کردن و حیف ومیل کردن انگور
حاشا:انکار
حُناق:دردگلووگاهی اوقات کنایه از خفه شدن(نوعی فحش)
حِمام:حمام
حَشَری:هوسران
حَسام:.کاردک
حاتَم: بخشنده
حِرمان = غم، غصّه
حُرمت = آبرو
حُرمِنا = حمله
حروک = محل چرا
حسنَکدر = نام یک روستااستان البرز
حَشم = شوکت ، مال ، چهارپای اهلی مثل گوسفند
حشم دار = مال دار ، گله دار ، صاحب شوکت زیاد
حشوش = بهانه گیر
حصار = دیواره
حصارک = محل نگهداری دام
حصیر = نی نازک خشک شده
حُق = آروق ، اُغ
حُقّه = کلک، نارو، قسمتی در سرِ بافور
حَقّی = حقّاً
حُکماً = حتماً
حَلّاج = پنبه زن
حلق آویز = دار زدن
حُلقوم = گلو، گرهء موقت
حاج مُمَیِزی = نوعی دارو
حاج فیروز = عمو نوروز
حال به حالی = دمدمی مزاج
حال و حوش = دور و ور
حالیش نی = متوجه نیست
حامله = آبستن
حَب = قرص
حَپَک = حبهء انگور
حَپَک چَر = انگور دانه دانه
حِجله = اتاق آراستهء عروس و داماد
حَچَل هَف = بی سروته ، هشل هف
حدَقه = قاب چشم
حراجی = ارزانسرا
حرام لقمه = نمک نشناس
حرامی = راه زن، دزد سر گردنه
حربا = سمندر
حَرّک = آزادی کم، وقتی طناب افسار چارپا راکمی بلندترمیکنند تا کمی آزادی بیشترداشته باشند برای چریدن
د
دشتبان = مراقب کشتزار
دشت خورشید = باغی بالاتر از آسارا
دَشتِه = نام کوهی که در شرق کرج بالای کلاک قرار دارد .
دِشگِه سِلی = محلی در سرودار
دِشُو = دوشاب، شیرهء توت
دغدغه = تشویش
دَغَل = حیله گر
دَغَلی = تقلّب، نادرستی
دفینه = زیر خاکی
دِق = مرگ ناگهانی
دِقِرآن = با فشار پر کن ، بچپان
دِق مرگ = مردن از اندوه زیاد، سکته
دقور = بخور، لب و لوب
دَکِت = افتاد
دَکش وَکش = کشمکش
دِکوتاندن = پُر کردن
دَکِه = مغازهء کوچک
دَگِدی = برگشت
دَگرداندن = چرخاندن، برگردانیدن
دَگردی = یه ور شد ، برگشت
دَگردی یَن = برگشتن ، برگشتند
دُگمِه = تکمه
دَگَنَک = چوبی که مال در مکتب خانه بچه ها را با آن فلک می کرد.
دَگ وَجی = دهن به دهن شدن
دَگِه = گوشه
دِگیتن = گرفتن ، پرکردن چیزی در ظرف
دَل = دله
دِل آشوب = مضطرب ، حالت تهوّع
دَلّاک = کارگر حمام
دَس بِرار = ساقدوش داماد
دَس بِلاله = کورمال
دَسبَند = النگو
دستار = پارچه ای که به دور سر پیچند
دست بِنگایه = سر به سر گذاشته، دست انداخته
دست بَنگِستن = دست انداختن
دَست به جیر = دستِ کم ، دستِ پایین
دَست پاچِه = هول
دِس پوژ= فشردن ، پتاندن
دَس پیچ = نوعی ماهی
دَستِ چوو = عصا
دَستَک = دست زدن، چوب راست که روی تیرهای اصلی بام قرار می دادند
دَستک دُنبک = ادوات فریب
دست لاپه = سرگین
دَستَنبو = میوه ای جالیزی
دست نیج = محتاج
دستی نان = نوعی نان گرد محلی، توتک
دَس خووآر = ساقدوش عروس
دَس خوش = انعام
دَس دَس = معطل کردن
دَس دلواز = بخشنده
دِسقاله = نوعی داس
دِسمال = دستمال، روسری
دِسَنگَل = هول دادن
دادو = فضول
دار = درخت
دارتوکانَک = دارکوب
دار لِنگ = لنگ دراز
دار موش = سنجاب
داسه = نوعی گیاه شبیه سنبل
داغارچوو = نیم خشک
داغ داغان = نوعی گیاه
دال = نوعی عقاب
دالان = سرسرا
دال بُر = نوعی برش
دال چَر = غارت
دام بشته بو(با) = دام گذاشته بود
دان = دانه، سهم شیر چوپان
دان بریته بو(با) = دانه ریخته بود، کنایه از تله گذاشتن
دانک چین = دیزی کوچک
داهان = دهان
داهولک = نوعی گیاه خوراکی
دایسان = قبل، چند دقیقه پیش
دای قِزی = دختردایی
دای قُلی = پسردایی
دایِمَندی = دائما
دایه = زنی که به بچهء دیگری شیربدهد
دُب = خودخواه
دَرزَن و تا = سوزن و نخ
دَرشِه – دَر شد = فرار کرد
دِرشِم = علامت گذاشتن روی گوش حیوانات اهلی
دَرشو = برو بیرون
دَرَفش = پرچم
دَر قلباب = وسیلهء در زدن
دَرگا = بیرون
دِرگادیِم = سمت بیرون
دَرگاهی = بین دودرب
در لوشه = ناراحت
دُرنا = نام نوعی پرنده
دُرِنا (دُرِنه)= ساندویچ، لقمهء نان کوچک
دِرنَس = نام یک محل
دَرِنگا = آویزان کرد
در نو = آبشار کوچک
دروا = بیرون، باز
دروار = نام یک محل ، درهء سرگردان
دُروان = نام یک روستا استان البرز
درود = سالم
دِرُور = در بیار
دَر وِسیه = درهء روستای وسیه
دِرِوُش = برنج کم جوشیده
دَروی = نام یک محل
دَریت وَریت = به هم ریخته
دِریجه = دربچه، سوراخ هواکش سقف
دَرینگَنا = شادباش داماد ، درنگنان ، پول اندازان
دَری وَری = حرف بیخود
دُزدِ بند = نام یک محل
دَس = دست
دَلّال = میانجی ، راهنما ، واسطه
دِلبر = معشوق
دِل پُرانه = با شجاعت ، با دل پری
دِل خیگ = شکمو
دِلخور = گله مند
دِلدار = شجاع
دِل دَبِستان = دل بستن
دُلدُل = اسب راهوار
دِل دِل = تردید
دِل دِل مونه = تردید دارد
دِل دِلی = دو دلی
دُل دُلی جا پا = نام یک محل ، جای پای اسب دل دل روی سنگ
دِل دَنبَند = دل نبند
دل رحم = با محبت
دَلِ سَگ = شکمو
دِلِش بَترکی = ترسید، زهره ترک شد
دِل شوره = اضطراب
دِل غَشِه = دل ضعفه
دِل گُنده = دلیر
دَلَم بَر = بخشی از باغستان، مسیر
دَلَمه = پنیر آماده نشده، شیر بریده شده
دَلو = ظرف چرمی
دِلواپس = مضطرب
دِلواز = دلباز
دَلوچِه = کمد دیواری
دِل هادان = دل باختن
دِلی = پر
دِله = داخل
دِلِی دِلِی = آواز
دُمب = دم
دِماس = نگهدار، بگیر
دِماسی یَن = نگهداشتن
دِماسی یِه = چسبیده
دَماغ = بینی
دِماغ = مغز سر انسان
دِمال = دنبال
دِمال دووَک =دنبال کسی دویدن
دِمالِ سر = در پی
دِماله = دنباله
دِمال هانا = پشت سر گذاشت، دنبال کرد
دُمبالا = تعقیب
دَم بِهَل = دم کن
دُم جُنبانَک = نوعی پرنده
دَمَر = پشت و رو ، روی سینه و شکم دراز کشیده
دَمَرو = به شکم خوابیده ، کسی که روی شکم و سینه خوابیده
دَمشِ بِدارین = حواستون بهش باشه، نگهش دارید
دُمِشِ بِشتِه بوکولش = دمش روگذاشته بود روی کولش
دُمِش ماس = دُمَش را نگهدار
دَمَق = دلخور
دَمَک = دم پختک، برنج دمی
دَم کش = دم کنی
دُمَل = جوش، آکنه
دِمیتی یِه = روش پا گذاشته
دِمیکووه = جا میشه
دِمیگیت = پر می کرد، روی هم می چید
دِنایَن = گذاشتن
دنبالا = دنبال کردن
دنباله = ادامه
دِنَبو = نبود
دِنَپاچ = نپاش
دِنج = خلوت
دِندان قروچّه = ابراز خشم
دِندان نسا = نوعی سبزی (دندان گونه=دندان سا)، خرقه ، شنبلیله
دِندِق = اندک
دِندِل = روی پا نشستن
دُندوک = نوک
دُندوک نزن = به خوراکی انگشت نزن
دِنگَل = آخرین نفر
دِنگَل پیشین = ماقبل آخر
دِنَه بو = نبود
دِنَه بوی = نبودی
دِنَه بی = نباشی
دِنَه پاچ = نپاش
دَنی = نیست
دَنی یِه = نیست
دَوا = دارو دواخونه –
دواخانه = داروخانه
دَوال پا = موجودی افسانه ای
دوبِرار = نام کوهی نزدیک آتشگاه
دوبَندیک = یک نوع نان
دوپَهلو = دارای چند معنی
دوج = خیلی گرسنه
دوجامه = وسیلهء خرمن کوبی
دوجلک = نوعی گیاه
دوجه = کنار
دو چو = دو تنهء درخت رو کنار هم میبستند بجای پل روی رودخانه
دو دار = دنباله دار، پشت سر هم
دودک = صاف، سیخ دودک
دودک = راست راست
دُو دُو = بدوبدو
دودورقو = دورگه
دودوزه = دورویی
دودوک = صاف
دورباش = به دور
دورَگه = از دو فامیل
دورو = منافق، دارای دو وجه
دَرو = دروغ
دُورو گجن = دروغ گو
دُورو میگو = دروغ میگوید
دورِه = دیزی دُوری = سینی گرد، مجمع
دوزِ عَنبر (دوزِنبر) = نام یک روستا استان البرز
دو زَهله = نوعی ساز
دوز وازی = بازی
دوز دِوُسه = بسته است
دِوُسی = بستن نان
دوش = شانه، کتف
دوشّک = تشک
دُوشُو = دوشاب، شیره
دوشیز = نوعی گلابی
دیزان = نام یک روستا استان البرز
دیزین = پیست اسکی در جاده چالوس
دیشُو = دیشب
دیفال = دیوار
دیم = صورت
دیم بَدا = انداخت
دیم بنداز = رو بنداز از مصدر رو انداختن
دیمِتِ قربان گَردَم = قربان رویت بشوم
دیمزمان = محلی در سرودار
دیم گیر = بیار بغل خودت ، قبولش کن ، رویش را زمین ننداز
دیم لیس = مُماس ، لیسیدن صورت
دیمه = روکش بالش
دیم هاکَت = روی صورت خوابیده
دینار = واحد پولی دینگیلی
دیشُو = الاکلنگ
دینگیل = لق، ناپایدار
دیوانَت دنی گرده = دیوانه ات نیست
دیوک = نوعی گیاه
دو قاله = شاخهء خشک درخت که سر آن u شکل است و زیر شاخه ای که میوه اش سنگینی میکند ،قرار میدهند تا نشکند ، دولاخه
دوقورت و نیم = دوقرت و نیم
دوکّان = مغازه
دُو کُن = بدو
دولّا = خم
دولاخه = دوشاخه
دولاخه وان = مسول خرمن کوبی
دولادولّا = خم خم
دولامه = پیش رفتگی خشکی در آب
دول در بَر بین = شخصی که تخصّصش ختنه کردن بود
دولک = مترسک
دوماسی = گرفت، گیر کرد
دوهون والا = خمیازه
دهاتی = روستایی
دُهُل = نوعی ساز ، گونه ای طبل بزرگ
دیار = سرزمین، پیدا
دیار کَت = آشکار شد
دیاری = معلوم هستی
دیاریت نی = پیدات نیست
ه
هوشتِک:سوت
هاشاند:تکان داد(بیشتربرای میوه ها به کاربرده میشه)
هاچینا:اون ور
هِچینا:این ور
هاگیر:بگیر
<خانم فهیم>
خ
خُجیر:خوب
خَجِرِه:ابزاری نوک تیزبرای قطع درختان
خرچِنگال:خرچنگ
خَرِک:هسته میوه ها
خَزِه:گیاهان چسبنده وبه هم تنیده
خِز:ماسه
خیک:شکم
خاک او:اولین آبیاری بهاری
خامور:خام.بوی خامی دادن
خُلِه دیم:پشت ورو.برعکس
خِرتِناق:زیرگلو
خوار:خواهر
خیکِنبه:شمو.شکم بزرگ
خُلِه ور:سوراخی کنارتنور که هوا روبه آتش میرسونههواکش تنور
خُلِم: آتشی که به خاکستر تبدیل شده و کمی گرما دارد
خو:خواب
خولی:رذل.کنایه از خولی ازلشکرشام است
خشکه توت:توت خشک
خزه لات:باغی پرازدرختان بلند و سایه
خاک کوپا:تل خاک
خرتوسِنی:سوسک باغی بدبو
خِرِفت:کودن
خرسرگین:پهن الاغ
خرغلط:غلتیدن رو زمین
خُنِکا:صبح زود
خل وضع:شیرین عقل
خرگردن:گردن کلفت
خرکله:کله گنده
خُرناس:خروپف
خردره:دره ای دربالای روستای برغان که درقدیم روستاهای بالادست ماننددروان.سنج.بریانچال و خوارس وقتی برای خرید می آمدن برغان الاغهای خودرادرآن دره می بستند
خُجیر:خوب
خَجِرِه:ابزاری نوک تیزبرای قطع درختان
خرچِنگال:خرچنگ
خَرِک:هسته میوه ها
خَزِه:گیاهان چسبنده وبه هم تنیده
خِز:ماسه
خیک:شکم
خاک او:اولین آبیاری بهاری
خامور:خام.بوی خامی دادن
خُلِه دیم:پشت ورو.برعکس
خِرتِناق:زیرگلو
خوار:خواهر
خیکِنبه:شمو.شکم بزرگ
خُلِه ور:سوراخی کنارتنور که
هوا روبه آتش میرسونه. هواکش تنور
خُلِم: آتشی که به خاکستر تبدیل شده و کمی گرما دارد
خودمانی شین = مالِ خودمان است
خِوتّیکا = رختخواب ، خوابیدنکی
خونِ کَهار = نام قله ای در ورزن
خونین و مالین = غرق در خون
خونه سَر زاما = داماد سر خانه
خُو = خواب
خووآر = خواهر
خووارزا = خواهرزاده
خوواینه = کاه نیمکوب
خُو دَرِه = خواب هست
خُوم بَگیت = خوابم گرفت
خودمونی نون خودمونی الک = کنایه از اینکه عروس یا داماد غریبه نمیگیریم
خُو هاکِتیِه = خواب مونده
خور = نام یک روستا
خُورد = ریز ریز
خُورده پا = کم سرمایه
خُورده فروش = دست فروش
خورناس = خر و پف
خوس = خیس کردن، خمیر کردن
خوشاب = شیرهء انگور
خوش خط و خال = خوش ظاهر
خوش خوشان = خوشحال
خوش رکاب = اسب رهوار
خوش قدم = مبارک
خوشه چین = جمع کنندهء خوشه ها
خوک = گراز اهلی
خُلدِمین = وارونه- در مثَل کتی را که پشت و رو پوشیده باشند گویند، بدین معنی که درون زیبا و
نمای بیرونی نازیبا دارد- پشت و روتخلص جناب آقای ذبیح اهلل زرندی
خُلِ دیم = وارونه، برعکس
خُلّر = نوعی گیاه
خَلع = برکنار
خَلَف = سر به راه ، جانشین ، فرزند
خُلوَر = آتش مخلوط با خاکستر
خُلِ وضع = نیمه دیوانه، نابسامان
خلیلی = یک نوع انگور
خَم = پیچ
خُم = کوزهء بزرگ
خُمار = حالت رنج پس از نشئگی
خُمره = کوزهء سفالی بزرگ
خَمیازه = دهن دره
خَمیرگیر = کارگر نانوایی
خمیره = درون مایه، ذات وجودی
خنازیل = نوعی بیماری، سرطان
خَنّاس = چاه کن، حیله گر
خنده زنَک = مورد تمسخر واقع شدن
خِنزیر = خوک نر
خُنَک = سرد
خُنُکا = هنگامهء خنک روز
خُنَکِ اُو = آب سرد
خِنگ (خنگول) = کند ذهن، کودن
خُوآرس = نام یک روستا استان البرز(به روایت استادجعفرکوهزاد :خوار=خواهر+آس=خورشید در مجموع به معنای خواهر خورشید)
خَرِ مَردِ رِند = کلاهبردار-کسی که فکر میکند خیلی زرنگ است
خَرمَن پا = نگهبان خرمن
خَرمَن گاه = جای خرمن
خَرِ مُهره = مهرهء بزرگ
خُرناس = خر و پف بلند
خرند = سنگچین و حیاط
خُرَند = هم کُفو ، جور
خَروار = معادل 300 کیلو
خروسک = گرفتگی گلو
خِریشه = تکه کردن قسمتی از پارچه
خِز = ماسه درشت ، شن
خَز = ضایع
خَزاب = مخلوط حنا
خَزان = پاییز
خِزخِزک = سرسره
خِزِش = خزیدن
خِزِلات = کناره ای ماسه ای ، ساحل شنی
خِزِلک = بوی سوختگی
خِزمال = شستشو با ماسه
خُزِنکِلا = نام یک روستا استان البرز
خَزینه = حوضچهء آب گرم حمام
خَزه = سبزهء چسبان
خُس = دراز کشیدن ، پهن کردن
لغتنامهء محلی البرز
خُچیره = روستایی در طالقان
خِدا بدارَت = خُدا نگه دارت باد
خِدِر = چاق
خَدشه = ایراد،اک ، خراش
خَدَنگ = نوعی خزندهء مار خور، بزمجه
خَرّات = نجار چوب تراش ، خراط
خَرِپا = پا گنده
خِرتِناق = گلو، خرخره
خَرتوسِنی = سوسک کوهی
خَر تیزه = محلی در روستای سپهسالار
خرجِ بار = شیر بها
خَر چُسونه = حشره ای بد بو ، خر چسونه
خَرچنگال = خرچنگ
خَر خاکی = نوعی حشره
خَر خیک = شکم گنده
خِرسَک = نوعی فرش ضخیم و سنگین
خِرسِ کُتِه = توله خرس
خاتون = بانو
خاخُل = بند زدن
خاخُلی = بند زده
خار = تیغ
خارخاسَک = تیغ و خس
خاطرخواه = عاشق
خاک اُو = اولین آبیاری در بهار
خاک باد = همه چیز باخته
خاک بر سری = کار بد
خاک خوره = لودر
خاکروبه = آشغال
خاک کوپّا = تل خاک
خاک سر کوپّا = تل خاکستر
خاکِ شیر = گیاهی دارویی ، خاکشی
خاک عالم سرِتی میان = خاک عالم بر سرت
منبع:
دکتر بهمن ایزدبین
خانم فهیم
@baraghanrostayekohan
برای لغات کرجی به تفکیک حروف الفبا اینجا کلیک کنید( ذ-ر-ز-س)