پیش درآمدی بر زبان شناسی ساکنان قدیمی البرز
این که زبان ساکنان قدیمی استان البرز و بسیاری از نواحی کوهستان البرز جنوبی و میانی چیست و چه نام دارد بحثی دامنه دار و قدیمی است. برخی آن را تاتی، برخی مادی و یا مادی البرزی، برخی پهلوی اشکانی می دانند. به دلایلی بنده معتقدم این زبان بازمانده ی یک زبان کهن است و بیشتر مادی. نخست آنکه بودن تعدادی واژه از پهلوی یا اوستایی یا… دلیل محکمی بر اشکانی بودن یا دیلمی بودن و غیره نمی شود. زیرا در همه ی زبان ها واژه های دخیل یافت می شود به علاوه زبان های باستانی ایران مثل اوستایی و پهلوی اشکانی و ساسانی و مادی خویشاوندند. دیگر آنکه این سرزمین جزئی از سرزمین ماد کهن بوده است. آنچه مسلم است زبان مردم کوهستان نشین البرز زبانی است مستقل و جدا شده از “نیا زبان” آنگونه که زبان فارسی چنین است. این زبان طبق پژوهش بیشتر محققان بازمانده ی زبان ماد است. باید گفت در سده های گذشته همه ی اهالی آذربایجان، قزوین، زنجان و طارم به زبانی نزدیک به ابن زبان سخن می گفته اند (پژوهش های احمد کسروی و دکترمنوچهر مرتضوی) امروزه هنوز روستاهایی در شاهرود خلخال در استان اردبیل و در حوالی مرند و قره داغ در آذربایجان شرقی و در اسفرورین تاکستان و شال (چال) و بوئین زهرا در استان قزوین و نیز در برخی نواحی جمهوری آذربایجان (طبق سرشماری ۱۹۲۶ شوروی حدود ۱۱ هزار نفر) به این زبان سخن می گویند. این زبان بدون شک وجوه اشتراک بسیاری با دیگر زبان های ایرانی دارد. در میان پژوهندگان ایرانی دکتر مرتضوی (نویسنده زبان دیرین آذربایجان) دکتر احسان یار شاطر (مقالات دانشنامه ایران و اسلام) جلال آل احمد (نویسنده تات نشین های بلوک زهرا و کتاب اورازان) و احمد کسروی و چند تن دیگر تحقیقات ارزشمندی کرده اند. دیاکونوف محقق روسی در کتاب ارزشمند تاریخ ماد نوشته: “این زبان از بقایای زبان های هند و اروپایی است که در آغاز زبان ماد شرقی بوده است.
زکریا مهرور
نویسنده والبرزپژوه