آموزش و پرورش در کرج قدیم

تا قبل از سال ۱۳۱۶ هجری شمسی، کرج یکی از قصبه های غرب استان  تهران محسوب می شد. مانند کردان، برغان، طالقان، اشتهارد، رباط کریم و شهریار. بنابراین تمام امور اداری آن مستقیماً در مرکز استان یعنی تهران متمرکز بود.

از سال ۱۳۱۶ شمسی که کرج در تقسیمات کشوری تبدیل به بخش شد، مناطق دیگر  عبارت بودند از: طالقان، ساوجبلاغ، اشتهارد و شهریار که به بخش تبدیل شدند. تا آن زمان، برغان مرکز بخش بود.

از سال ۱۳۲۰ نظام تعلیم و تربیت به شیوه جدید (نوین) در تمام نقاط کشور اجباری و رایگان شد و به مرحله اجرا درآمد. بیش از آن، بیشتر تعلیم و تربیت توسط افراد علاقه مند و با خودیاری مردم در شهرها و روستاها به شیوه قدیم بود و به صورت مکتب خانه توسط ملاها و ملا باجی ها آموزش داده می شد.

در اوایل قرن اخیر از سال ۱۳۰۰ تا ۱۳۲۰ چند دبستان چهار کلاسه در کرج و روستاهای تابعه توسط چند خیّر تاسیس و دایر گردید. چنانکه در سال ۱۳۰۸ برای اولین بار یک دبستان چهار کلاسه توسط آقای زین‌العابدین غلامی و با مدیریت شیخ مهدی جنیدی در ساختمانی در جنوب میدان قدیمی کرج به نام دبستان فارابي تأسیس شد که بعدها به حوالی میدان شاه‌عباسی انتقال یافت. دومین دبستان به نام دبستان جنیدی در سال ۱۳۱۸ در خیابان برغان (فرح سابق) با مدیریت خود آقای جنیدی تأسیس شد.

در سال های بین ۱۳۱۶ تا ۱۳۳۳ که کرج در تقسیمات کشوری به بخش تبدیل شد بخصوص از سال ۱۳۲۰ به بعد در کرج و روستاهای اطراف، ده ها دبستان و چند دبیرستان در کرج و بخش‌های تابعه به شیوه جدید آموزش و پرورش توسط (اداره فرهنگ) وقت تأسیس شد.

اولین دبیرستان پسرانه کرج به نام دبیرستان فارابي که از ساختمان مدرسه دارالفنون تهران الگوبرداری شده بود، در سال ۱۳۲۰ در خیابان دانشکده ساخته شد.

همان طور که می دانید کرج در سال ۱۳۳۳ در تقسیمات کشوری به شهرستان تبدیل شد و تمام مساحت البرز امروزی به اضافه شهرهای رباط کریم، شهریار، ملارد و شهر قدس در استان تهران از مناطق حوزه شهرستان کرج محسوب می شدند.

چنانکه که گفته شد مدارس نوین در تمام کشور تا سال‌های ۱۳۴۰ به طور عموم مختلط و به صورت (دخترانه و پسرانه) بود. در روستای برغان که مدتی مرکز بخش بود از سال ۱۳۰۵ اولین دبستان چهار کلاسه توسط آقای یوسف دانشور و همچنین اولین دبستان دخترانه در سال ۱۳۳۰ تأسیس شد.

مدارس دخترانه در کرج مرکز استان فعلی البرز تا پیش از انقلاب اسلامی عبارت بودند از :
– دبستان دخترانه دولتی مهستی؛
– دبستان دخترانه ملی گوهر؛
– دبستان دخترانه دولتی نوبنیاد؛
– دبستان دخترانه خانلری؛
– دبستان دخترانه شهیدی
– دبستان دخترانه پروین اعتصامی
– دبستان دخترانه دولتی گلبهار؛

دبیرستان های دخترانه در کرج تا قبل از انقلاب (سال ۱۳۵۷) عبارت بودند از :
– دبیرستان دولتی ۲۵ شهریور؛
– دبیرستان ملی گوهرشاد؛
– دبیرستان ملی خزایلی؛
– دبیرستان ملی شایسته؛
– دبیرستان ملی خندان.

حسن شاه محمدی
نویسنده و البرز پژوه

برخی دیگرازمدارس استان

درباره مدرسهُ ابوریحان برغان در استان البرز :

واقعیت این است که دبستان ابوریحان برغان ازنخستین مدارس منطقه به شیوهُ آموزش نوین است که در سال 1306 ش گشایش یافته است .

اما آنچه درباره ی دبستان ابوریحان باید گفت این دونکته است:
1.ابوریحان تنها دبستان استان است که هنوز با همان نام اولیه 97 سال است که دایر می باشد وازبقیه مدارس کمترنشانی هست امیدواریم دوستان ازتاریخ دقیق مدارس روستای خود ونام واحتمالا نام های دیگرش گزارشی بدهند.
2.موسس این مدرسه ، یوسف دانشور خود پژوهشگر بوده واز چگونگی آموزش نوین مطلع بوده ودرباره ی آن قلم زده است وشعرسروده مثل مقاله ایشان درمجله زمان در1321 باعنوان آقای باغچه بان یا پستالوجی ایران ومرحوم رشدیه
( اصل مقاله درکتاب برغان اقلیمی دیگر)
با ارادت به همه شما گرامیان – ز . مهرور

دیگر مدارس:

1.مدرسه فرهی درروستای فشند1306 به همت موسی خیرخواه ملقب به کلیم العلما .

2. دبستان جنیدی کرج واقع در خیابان برغان نخستین مدرسه به شیوه ی نوین ( 2سال بعداز برغان وفشند ) . گفتنی است تجهیزات این مدرسه ازبرغان ارسال شد( به استناد اظهارات خانم بهجت دانشور دختریوسف دانشوربه نقل ازپدرشان) درضمن پیش ازدبستان جنیدی دبستان برزگران در1296ازتهران به کرج منتقل شد . این مرکزآموزشی فقط مربوط یه کشاورزی بود و تنها عنوانش دبستان بود ودر1300به چهاردانگه تهران انتقال یافت ودر1307مجددا به کرج در کاخ سلیمانیه بازگشت وبعدبه دانشکده کشاورزی تبدیل شد.

3.مدرسه شهرک طالقان به همت باباالله فلاحی در1315

4.مدرسه روستای مهران طالقان در سال 1325 خورشیدی

ومدارس دیگر که متعاقب دبستان ابوریحان برغان ، یکی پس از دیگری افنتاح و شروع به فعالیت آموزشی نمودند.

اما آنچه دبستان ابوریحان برغان را از دیگر مدارس منطقه متمایز میکند دونکته است :
1_ابوریحان تنها دبستان استان است که هنوز با همان نام اولیه 96 سال است که دایر می باشد وازبقیه مدارس کمترنشانی هست امیدواریم دوستان ازتاریخ دقیق مدارس روستای خود ونام واحتمالا نام های دیگرش گزارشی بدهند.
2 _.موسس این مدرسه ، یوسف دانشور خود از پژوهشگران عرصهُ تعلیم و تربیت ّبود واز چگونگی آموزش نوین مطلع بوده ودربارهُ آن قلم فرسائی کرده است . وشعرسروده و مقاله ایشان درمجله زمان در1321 باعنوان آقای باغچه بان یا پستالوجی ایران ومرحوم رشدیه بچاپ رسیده است .

مقاله صدرالذکر ،برگرفته از کتاب برغان اقلیمی دیگر نوشته زکریا مهرور